سنگ‌نوشته بيستون كه به كتيبه بيستون  نيز شهرت دارد به سه زبان اكدي، عيلامي  و پارسي باستان  نوشته شده است. اين نوشته به نخستين سال فرمانروايي داريوش از زبان خود او مي‌پردازد، سالي كه داريوش سراسر آن را در جنگ با پادشاهان ديگر كشورها سپري كرد، پس از كشته شدن برديا و افتادن حكومت به دست داريوش، در سراسر امپراطوري هخامنشي نزديك به 19 شورش بزرگ و كوچك اتفاق افتاد.

داريوش پس از سركوب اين شورش‌ها تصميم مي‌گيرد كه مردمان عصر خود و آيندگان را در جريان چگونگي به‌دست گرفتن قدرت و نخستين سال فرمانروايي‌اش قرار دهد. داريوش اين بناي يادبود را بر بلنداي صخره‌اي در كوه بيستون به يادگار گذاشته است. كه راهي پررفت و آمد است و محل عبور نظاميان از بابل و بغداد به سوي رشته كوه‌هاي زاگرس و همدان بوده است.نقش‌برجسته، تصوير داريوش و اسيران را در سطحي عمودي به بلنداي 3 متر و پهناي 5/5 متر نشان مي‌دهد.داريوش، لباس پارسي بر تن دارد و افسريِ كنگره‌دار بر سر گذاشته است. اندازه‌ي داريوش، نسبت به اسيران در اين تصوير بزرگ‌تر نشان داده شده است. دو تن از ياران داريوش در پشت سرش ايستاده‌اند و اسيران رو به روي او قرار دارند.داريوش پاي چپ خود را بر سينه‌ي گئومات نخستين دشمن خود گذاشته است. رو به روي داريوش نشان فروهر  قرار دارد و داريوش دست راست خود را به نشانه‌ ستايش اهورامزدا بلند كرده است.

The Behistun Inscription (also BisotunBisitun or BisutunPersian: Bagastana, meaning “the place of god”) is a multilingual Achaemenid royal inscription and large rock relief on a cliff at Mount Behistun in the Kermanshah Province of Iran, near the city of Kermanshah in western Iran, established by Darius the Great (r. 522–486 BC).[1] It was important to the decipherment of cuneiform, as it is the longest known trilingual cuneiform inscription, written in Old PersianElamite, and Babylonian (a variety of Akkadian).[2]

Authored by Darius the Great sometime between his coronation as king of the Persian Empire in the summer of 522 BC and his death in autumn of 486 BC, the inscription begins with a brief autobiography of Darius, including his ancestry and lineage. Later in the inscription, Darius provides a lengthy sequence of events following the death of Cambyses II in which he fought nineteen battles in a period of one year (ending in December 521 BC) to put down multiple rebellions throughout the Persian Empire. The inscription states in detail that the rebellions were orchestrated by several impostors and their co-conspirators in various cities throughout the empire, each of whom falsely proclaimed himself king during the upheaval following Cambyses II’s death. Darius the Great proclaimed himself victorious in all battles during the period of upheaval, attributing his success to the “grace of Ahura Mazda“.

The inscription is approximately 15 m (49 ft) high by 25 m (82 ft) wide and 100 m (330 ft) up a limestone cliff from an ancient road connecting the capitals of Babylonia and Media (Babylon and Ecbatana, respectively). The Old Persian text contains 414 lines in five columns; the Elamite text includes 260 lines in eight columns, and the Babylonian text is in 112 lines.[3][4] A copy of the text in Aramaic, written during the reign of Darius II, was found in Egypt.[5] The inscription was illustrated by a life-sized bas-relief of Darius I, the Great, holding a bow as a sign of kingship, with his left foot on the chest of a figure lying supine before him. The supine figure is reputed to be the pretender Gaumata. Darius is attended to the left by two servants, and nine one-meter figures stand to the right, with hands tied and rope around their necks, representing conquered peoples. A Faravahar floats above, giving its blessing to the king. One figure appears to have been added after the others were completed, as was Darius’s beard, which is a separate block of stone attached with iron pins and lead.